Nieeeee, to nie są pieśni, które nadają się do śpiewania w Parku Jurajskim - zwabilibyście niechcący mięsożerne dinozaury, a co poniektórzy odstraszyliby swoimi głosami te miłe roślinożerne triceratopsy! Cóż to więc takiego? Otóż są to pieśni śpiewane na cześć Jarowita :) Wielkimi krokami zbliża się Jego święto i już najwyższy czas zacząć przypominać sobie teksty owych pieśni.
Imię tego Boga podzielić można na dwa człony. Pierwszy z nich, jar oznacza siłę i wiosnę. W języku polskim do tej pory zachował się termin „jare zboże” - czyli siane na wiosnę. Drugi człon imienia wit – popularny wśród Bogów Słowiańszczyzny Zachodniej – oznacza pana, władcę. Wynikałoby więc, że jest to silny Bóg, odpowiedzialny za przebudzenie życia po zimie. Według różnych źródeł, jego kult miał miejsce od połowy kwietnia do połowy maja.
Po nieszczęsnym nadejściu chrześcijaństwa na tereny Słowiańszczyzny, kult Jarowita przerodził się w kult postaci św. Jerzego (23. kwietnia w Polsce) czy św. Jurii (6 maja według kalendarza juliańskiego na Białorusi i w Ukrainie). I właśnie ze wschodniej Słowiańszczyzny mamy bogaty zbiór tzw. pieśni jurajskich, zawierających motywy zaklinania urodzaju poprzez wywoływanie św. Jurii, aby ten: wyszedł w pole, wziął klucze, otworzył ziemię, wypuścił trawę, wypuścił rosę, rodził ludziom żyto, rodził pszczoły, rodził ludziom dzieci, jeździł po świecie, szukał sobie żony.
Najbardziej znaną pieśnią jest "Jaryło, oj wstawaj z rana". Śpiewamy ją nie tylko podczas święta Jarowita, ale także podczas świąt solarnych pory jasnej.
Jaryło, oj wstawaj z rana, oj wstawaj z rana! (x2)
Jaryło, myj się do biała, myj się do biała! (x2)
Jaryło, oj weźmij klucze, oj weźmij klucze! (x2)
Jaryło, biegnij we pole, biegnij we pole! (x2)
Jaryło, odemknij ziemię, odemknij ziemię! (x2)
Jaryło, oj puścij rosę, oj puścij rosę! (x2)
Jaryło, oj miodusienką, oj miodusieńką! (x2)
Jaryło, oj puścij trawę, oj puścij trawę! (x2)
Jaryło, oj jedwabieńką, oj jedwabieńką! (x2)
Pieśń ta jest tak cudna, że przedarła się do youtubowej popkultury :) Posłuchajcie tylko tej wersji w wykonaniu zespołu Percival Schuttenbach:
We wschodniej Słowiańszczyźnie oczywiście śpiewano do Jurii:
Joria, ustawaj rana (x2)
Joria, umyjsia biela (x2)
Joria, wazmi kl’uczy (x2)
Joria, wyjdzi u(ł) pol’e (x2)
Joria, adamkni z’aml’u (x2)
Joria, pusci rasu (x2)
Joria, miadowaju (x2)
Joria, pusci trawu (x2)
Joria, szaukowaju (x2)
Podobne motywy zawiera ta klimatyczna piosenka:
We wschodniej Słowiańszczyźnie obrzędy ku czci Jarowita polegały na złożeniu w polu ofiary z kołacza oraz wodzeniu korowodów, wołając św. Jurię i śpiewając do tego adekwatne pieśni. Ludzie zbierali się w pochód, któremu przewodziła starszyzna i kierowali się na pole. Tam proszono najpierw św. Jurię, by wstał rano, wyszedł w pole, otworzył kluczem ziemię i wypuścił trawy oraz rosę. Przyniesione kołacze toczono czasem po ziemi, aby przyspieszyć wzrost zboża. Składano też jajka w ofierze. Echa tego zwyczaju pojawiają się w tym teledysku:
Погоним Юрья, погоним Юрья в чисто поле. / Pogonimy Juria w szczere pole
Ой, рано, ой, – на моё чисто поле. / Oj rano, oj – na moje – szczere pole
В чистом поле, в чистом поле, на кургане. / W szczerym polu, w szczerym polu, na kurhanie
Ой, рано, ой, – на моём – на кургане! / Oj rano, oj – na moje – na kurhanie
Засею я, засею я васильками. / Zasieję ja, zasieję ja chaberkami
Ой, рано, ой, – на моём – васильками! / Oj rano, oj – na moje – chabrekami
Хлопчики идут, хлопчики идут, васильки рвут. / Chłopcy idą, chłopcy idą, chaberki rwą
Ой, рано, ой, – на моём – васильками! / Oj rano, oj – na moje – chabrekami
Девочки идут, девочки идут, песни поют. / Dzieweczki idą, dzieweczki idą, pieśni śpiewają
Ой, рано, ой, – на моём – песни поют. / Oj rano, oj – na moje – pieśni śpiewają
Na Białorusi zanotowano, pod rokiem 1846, obrzęd ku czci Jaryły. Przedstawiano Go jako młodzieńca – bosego, w białej szacie, z kłosami żyta w lewej ręce, ludzką głową w prawej, z wieńcem ziół i na białym koniu. Obrzęd odbywał się 27. kwietnia. Pierwszą wiosenną orkę witał korowód dziewczyn, z których jedna przebrana była właśnie za Jaryłę. Sadzano ją na uwiązanego do słupa białego konika i śpiewano do niej:
Włóczył się Jaryło,
Po całym świecie.
Rodził żyto w polu,
Płodził ludziom dzieci.
A gdzież On nogą
Tam żyto kopą,
A gdzież On na ziarnie
Tam kłos zakwitnie.
Melodia tej pieśni nie została zanotowana, ale od czego mamy profesjonalnych muzyków z ich wyobraźnią?
Z bliżej nieznanych nam przyczyn Jarowit jest najczęściej obśpiewywanym słowiańśkim Bogiem na youtubie :) Niektóre zespoły nie ograniczają się do starych tekstów poświadczonych źródłami, lecz tworzą własne śpiewane modlitwy do Jarowita. Posłuchajcie tego zacnego kawałka:
A jeszcze inni całkowicie wykraczają poza słowiańskie tradycje muzyczne :)